Kunstontmoetingen

Evenwijdig aan de rivier La Garonne (Fr.) loopt het kanaal La Garonne. Aan dit kanaal ligt een kleine romaanse stad Le Mas d’Agenais . Tijdens de kruistochten is het stadje verschillende malen veroverd geweest en tijdens de 100-jarige oorlog viel het in handen van de Engelsen. De door de Fransen herbouwde stadsmuur en poorten staan er gedeeltelijk nog. Als je vanaf het kanaal omhoog loopt naar het stadje, kom je bij het centrum waar een mooie overdekte marktplaats staat met aan de ene kant een bakker en aan de andere kant het café. Niet alleen vanwege de ligging en zijn geschiedenis is dit een bijzonder stadje maar vooral omdat de dorpskerk een bijzonder schilderij bezit. Voorbij de marktplaats staat de romaanse kerk St. Vincent. Deze kleine kerk is sinds 1804 in het bezit van een schilderij van Rembrandt. Het is een afbeelding van Christus aan het kruis en dit geschilderde paneel hangt in het midden van de kerk. Op het paneel zie je de gekruisigde Christus oplichten vanuit een diepe duisternis met een smartelijk gelaat , de mond wat open alsof hij iets zegt. Ik vermoed dat Rembrandt hierin uitdrukking geeft aan het uur waarop de duisternis is ingetreden en Christus door de diepste duisternis van beklemming en verlatenheid heen gaat en roept: ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?’.

De pastoor van de kerk kreeg het schilderij van de familie Dufour als herinnering voor hun verblijf in het stadje. Toen in 1853 de pastoor geld nodig had voor herstelwerkzaamheden aan de kerk liet hij het schilderij restaureren met de bedoeling het daarna te verkopen om de herstelwerkzaamheden te kunnen betalen. Tijdens de restauratie van het schilderij, kreeg hij echter een schenking waarmee hij de herstelwerkzaamheden kon betalen. Daardoor kon hij het schilderij voor het stadje behouden en hij plaatste het dankbaar terug in de kerk. In 1957 moest het schilderij opnieuw gerestaureerd worden en het werd overgebracht naar het Louvre in Parijs. Daar werd, o.a. aan de hand van het jaartal 1631 en de initialen R/T, officieel vastgesteld dat het om een originele Rembrandt gaat.

Het schilderij van ‘Christus aan het kruis’ is onderdeel van een serie. De zes anderen bevinden zich in de Pinacotheek van München. Deze zijn in de volgende volgorde door Rembrandt geschilderd: a. Oprichting aan het kruis 1632/1633 - b. Afneming van het kruis 1633 – c. Hemelvaart 1636 – d. Graflegging 1639 – e. Opstanding 1639 – f. Aanbidding der herders 1646. De serie heeft Rembrandt in opdracht gemaakt voor stadhouder Frederik Hendrik. Waar de kunstkenners zich echter over verbazen is dat de ‘kruisoprichting’ zo verschilt van de ‘kruisafneming’. De ‘kruisoprichting’ is nl. op doek geschilderd en heeft een grotere afmeting. De ’kruisafneming’ is net als ‘Christus aan het kruis’ op een houten paneel geschilderd. In het stadje Le Mas d’Agenais zeggen ze dat hun paneel de eerste is van de serie en het aansluit op de ‘kruisafneming’. Ik vind dit een mooie veronderstelling van de trotse inwoners. De kunstcritici vinden dat deze serie niet de grootsheid van Rembrandts schilderkunst weergeeft. Uitgaande van het jaartal 1631 op het paneel ‘Christus aan het kruis’, blijkt dat tussen het eerste en laatste schilderij een periode van 15 jaar zit. Rembrandt is aan de serie begonnen rond zijn 25ste jaar en heeft het omstreeks zijn 40ste jaar afgerond. Het zijn twee belangrijke levensfasen in een mensenleven en ik zie er de ontwikkeling in, niet alleen van de kunstenaar maar ook van de mens Rembrandt. Door rond zijn 25ste van Leiden naar Amsterdam te verhuizen sluit Rembrandt definitief zijn ‘leerperiode’ af en begint aan een nieuwe levensfase. Volgens Rudolf Steiner is de artistieke ontwikkeling van Rembrandt in een 5-jaarsritme verlopen. De derde ontwikkelingsfase van Rembrandt, zegt Rudolf Steiner, ligt omstreeks zijn 31ste jaar, een periode waarin Rembrandt een ‘artistieke sprong voorwaarts’ maakt. Als ik vanuit een ontwikkelingsperspectief naar de serie kijk, krijgt het een andere dimensie. Het bijzondere eraan vind ik dat Rembrandt bij het stervensmoment begint en het met de geboorte voltooid, waardoor de cyclus zichtbaar wordt gemaakt. De pijn en diepe smart van Christus aan het kruis ondergaan een prachtige metamorfose in de serie. Door het sterven en de dood heen zie je de goddelijke opstijging en het neerdalen naar het aardeleven en de menswording. In deze tijd rond Pasen kunnen wij de nieuwe kiem van het leven in onszelf en in de natuur ervaren. De kiem die vanuit de donkere aarde zich opricht naar het licht. Als voorbereiding op de komende paastijd kijk ik meditatief naar de serie en ik geef u dit graag mee in het licht van de komende lente.

Irene Tjio, kunstzinnig therapeut beeldend (BAT)