Grotten fascineren me vanwege hun diversiteit en hun geschiedenis. De mergelgrotten in Zuid Limburg b.v. bevatten mergelsteen die is ontstaan door de kalk van schelpen en waterorganismen. Het is zacht en poreus en soms zie je er nog schelpjes en fossielen in. Hoelang heeft het geduurd voordat dit kon ontstaan? Het is onvoorstelbaar hoe lang grotten al in gebruik zijn. Mens en dier hebben grotten gebruikt als schuilplaats en woning, om gangen in te maken voor smokkelroutes of als onderduikplek in oorlogstijd. In Spanje en Frankrijk zie je nog huizen die geheel of gedeeltelijk in grotten zijn gemaakt. Soms is een deel van het huis in de grot en is de andere helft van gemetselde stenen eraan gebouwd. Wie kent niet de beroemde grotten van Lascaux, met de grotschilderingen van de Cro Magnonmens die behoren tot het Kaukasische ras waaruit later de Indo- Germanen zijn voortgekomen. Jammer genoeg zijn de grotten van Lascaux gekopieerd vanwege het feit dat het klimaat in de grotten door het grote bezoekers aantal werd aangetast ten kosten van de schilderingen. Hoe mooi ook gekopieerd, voor mij is het een andere plek. Het heeft niet de uitstraling en het gevoel als het origineel waar de Cro Magnonmens daadwerkelijk zijn tekeningen heeft aangebracht. Daarom ben ik naar de kleinere grotten rondom het plaatsje Les Eyzies de Tayac Sireuil in de Dordogne gegaan. Voor een toegangsbewijs voor de grot ‘Font de Gaume’ gaan we ’s morgens al vroeg naar het kantoor omdat er maar een beperkt aantal mensen per dag in mogen. Als we het kaartje krijgen worden we verrast met de toegang tot 3 grotten nl. ook ‘Les Combarelles’ en ‘Le Cap Blanc’. Onder leiding van een gids met zaklamp en laserpen gaan we samen met een Frans gezin de twee grotten bezoeken. Een speels schouwspel ontstaat door de zaklamp en de laserpen van de gids, die hiermee in het donker de contouren aangeeft. De Franse kinderen kijken er met enthousiasme naar. Als volwassenen genieten we mee als de kinderen ons wijzen op lijnen waarin ze dierfiguren ontdekken. Het is bijzonder op een plek te staan waar de Cro Magnons ca. 40.000 jaar geleden woonden en leefden. De tekeningen die zij vanuit een meditatief schouwen konden maken waren sterk verbonden met de astraliteit van de dierenwereld. De Cro Magnon heeft zich, door de weerstand die ze bij het tekenen op de rotswand ondervonden, leren verbinden met de aarde. Begrijpt u dat het kijken naar een kopie van rotstekeningen daardoor een totaal andere ervaring is? De laatste grot ‘Le Cap Blanc’ is een aantal kilometers verder en wij fietsen ernaar toe. Voor ons zien we levensgrote paarden, uitgehakt in wit kalksteen. Deze taferelen werden in een abri, overhangende rots, uitgehakt. Ter bescherming is er nu een afgesloten ruimte voor gebouwd. Het is onvoorstelbaar hoe dit in de prehistorische tijd is gemaakt. Bij graafwerkzaamheden in de grot is de graafmachine op deze voorstelling gestuit en daardoor zijn er beschadigingen aan het tafereel ontstaan. Men wist niet dat er op deze plek deze vorm van levenskunst was. Hier zie je hoe de mens zich op aarde heeft gevestigd en de aarde bewoond en bewerkt. Als je de grot ziet als baarmoeder, dan zie je hier de geboorte van de aardemens.

Bij het lezen van de volgende regels zult u zich misschien afvragen wat voor verband dit heeft met de grotten van de Cro Magnonmens, maar ik hoop dat u verder leest.
Deze winter heb ik een bijzonder werkbezoek gebracht aan de woon- en werkgemeenschap Khedeli in Georgië. Vanuit het huis voor mensen met een lichamelijke en verstandelijke beperking kijk je uit op het Kaukasusgebergte. Het huis is een prachtig initiatief in een land dat volop in beweging is. Het warm kloppende hart van dit huis zijn Lali en haar gezin. Samen met haar zoon en vriendin heb ik daar grotten bezocht op het grensgebied met Azerbeidzjan. Hier ligt een Georgisch-Orthodox klooster complex. Het complex bevindt zich gedeeltelijk in uitgehakte grotten en wordt door een aantal monniken bewoond en onderhouden. Het klooster is onderdeel van het grote David Gareja kloostercomplex dat zich uitstrekt over de hellingen van de berg Gareja in het oosten van Georgië en bestaat uit 12 kloosters. In de loop van de tijd zijn er bij de grotten van dit klooster, gebouwen aangebouwd. Na een voettocht door het kloostercomplex kom je aan op de binnenplaats. Achter een eenvoudige houten deur gaat een mooie kleine kapel schuil. Als je de kapel binnenstapt heb je het gevoel of de eeuwen zich hier samenvoegen. Buiten zie je de opbouw, van uitgehakte grotten tot stenen aanbouw. Binnen hangen moderne iconen in heldere kleuren. Er heerst een serene stilte en rust. Buiten gekomen klimmen we onder het toeziend oog van grenswachten naar boven, de berg op. We lopen over de bergkam met uitzicht op Azerbeidzjan en bereiken een punt waar we een steile wand moeten beklimmen. Na enige inspanning wacht de grote verrassing. Een aaneenschakeling van kapellen in grotten, met fresco’s in prachtige planten- en aardekleuren. De voorkant van de kappellen is veelal weggeslagen waardoor de fresco’s onderhevig zijn aan vandalisme en weersomstandigheden. Ondanks dat is nog steeds de schoonheid van de fresco’s zichtbaar. Ooit waren dit afgesloten ruimten waar men in de beslotenheid van de grot zich veilig wist en men zich kon overgeven aan religieuze belevingen. De monniken leefden in stilte en hun eten stond in uitgehouwen nissen (zie foto). Op hun knieën aten ze hier en door hun grote kappen konden ze elkaar tijdens het eten niet zien. Een meditatieve houding die nu ver van ons ligt.

Ik moet denken aan de wijze waarop de Cro Magnonmens in de grotten verbleven en hoe ik na een aantal jaren in een land grenzend aan de Kaukasus, grotten bezoek waarin ik de ontwikkeling van simpele grot tot grotkapel met fresco’s uit het vroege christendom te zien krijg. Dit bijzondere gebied is van oudsher een kruispunt tussen Europa en Azië en dat heeft menigmaal tot conflicten geleid met grote mogendheden.

Een fresco uit één van de grotkappellen wil ik eruit lichten. Mooi door zijn simpele eenvoud en natuurlijk verfgebruik. Het is een 1-dimensionale afbeelding waarop een tafel met broden en een grote wijnkelk is afgebeeld alsof je er van bovenop naar kijkt. Eronder zijn 3 tafelpoten geschilderd. Op het eerste gezicht lijkt het of het een afbeelding is van het laatste avondmaal met de apostelen achter de tafel en links Christus. Bij nadere beschouwing zie ik 9 figuren achter de tafel en zie ik dat de linker figuur de Madonna op een troon is met het Jezuskind op schoot. Is dit een afbeelding van het moment dat Maria haar kind in de tempel toont en staan de 9 figuren voor de 9 zondagen tussen Marialichtmis en Pasen? Christus sterft in het negende uur aan het kruis. Het is het moment waarop de verbinding van de Christusmens met het aardeleven tot stand kan komen. Hiermee wordt de dynamiek, de stuwende kracht, in de tijd gebracht en kan er iets nieuws tot stand komen vanuit een hoger inzicht. De afbeelding is niet meer beschermd door de beschutting van de grot maar staat in het volle licht door het wegvallen van de voorzijde. Het is alsof het donker is opengebroken om het licht toe te laten. Voor mij is het betekenisvol. Het bewustzijn voor het verleden, geeft als het ware een open ruimte in het heden, zodat we de horizon zien en ons kunnen richten op de toekomst. De verbinding van het verleden, heden en toekomst wordt hier voor mij letterlijk zichtbaar gemaakt. Dit land en de mensen hebben mij geraakt en op deze grens tussen oost en west voel ik verbondenheid.

Irene Tjio, kunstzinnig therapeut beeldend (BAT)